روز جهانی معلمان و واقعیت‌های تلخ آموزش در ایران

روز جهانی معلمان هر سال در ۵ اکتبر برگزار می‌شود و یادآور تعهد جامعه جهانی به حمایت از حقوق و شرایط حرفه‌ای معلمان است. در ایران گزارش‌های متعددی

از بازداشت، ممنوع‌الکاری و سرکوب معلمان و فعالان صنفی منتشر شده است. این مقاله شامل سه بخش است: اهداف روز جهانی معلمان و استانداردهای بین‌المللی، نقض حقوق معلمان در ایران، و تطبیق وضعیت واقعی با قانون اساسی و ارائه پیشنهادها.

۱. روز جهانی معلمان و معیارهای بین‌المللی

روز جهانی معلمان (World Teachers’ Day) هر سال در ۵ اکتبر برگزار می‌شود و به تصویب پیشنهادنامه مشترک ILO و یونسکو در سال ۱۹۶۶ مرتبط است. این روز بر اهمیت نقش معلم در جامعه و حمایت از حقوق حرفه‌ای آنان تأکید دارد.

معیارهای کلیدی حقوق بین‌المللی معلمان:

• تضمین آموزش و تربیت حرفه‌ای معلمان و دسترسی به دوره‌های تکمیلی;

• شرایط استخدام شفاف و منصفانه، ترفیع و امنیت شغلی;

• حق تشکیل یا پیوستن به تشکل‌های صنفی و حق اعتصاب;

• حفاظت از آزادی بیان و تجمع مسالمت‌آمیز معلمان.

۲. وضعیت حقوق معلمان در ایران

۲.۱ اعتراضات و شکایات صنفی

معلمان در ایران بارها به موضوعاتی مانند کمبود حقوق، مشکلات بیمه و بازنشستگی، تبدیل وضعیت استخدامی و خصوصی‌سازی آموزش اعتراض کرده‌اند. تشکل‌هایی مانند شورای هماهنگی تشکل‌های صنفی معلمان و اتحادیه معلمان فعال بوده‌اند و خواستار به رسمیت‌شناسی تشکل‌های مستقل صنفی شده‌اند.

۲.۲ بازداشت‌ها و فشارهای قضایی

گزارش‌های حقوق بشری و رسانه‌ها حاکی از بازداشت و احضار معلمان و فعالان صنفی، به ویژه در تجمعات، به اتهاماتی مانند «تبلیغ علیه نظام» است. این اقدامات فشار قابل توجهی بر معلمان وارد می‌کند و فعالیت صنفی آنان را محدود می‌سازد.

۲.۳ محدودیت در سازمان‌یابی

اگرچه قانون اساسی امکان تشکیل انجمن‌ها و تشکل‌های حرفه‌ای را فراهم کرده، در عمل اتحادیه‌های مستقل معلمان با محدودیت‌ها و فشارهای امنیتی مواجه هستند. این محدودیت‌ها حق آزادی تشکل‌یابی و مذاکره جمعی را نقض می‌کند.

۲.۴ پیامدها

• کاهش کیفیت آموزش;

• عدم امکان مذاکره جمعی درباره دستمزد و شرایط کار;

• بی‌عدالتی‌های استخدامی و وضعیت حقوقی نامشخص برای معلمان قراردادی و غیررسمی.

۳. تطبیق با قانون اساسی جمهوری اسلامی

مواد مرتبط:

• اصل ۳۰: دولت موظف است آموزش تا پایان متوسطه را رایگان فراهم کند و آموزش عالی رایگان را تا رسیدن کشور به خودکفایی تضمین نماید.

• اصل ۲۶: حق تشکیل احزاب، انجمن‌ها و اجتماعات حرفه‌ای محفوظ است، مشروط بر اینکه مخالف اصول اساسی نظام و اسلام نباشد.

• اصل ۲۷: تجمعات و راهپیمایی‌های عمومی آزادند، مشروط بر اینکه مسلحانه نباشند و اصول بنیادین اسلام را مخدوش نکنند.

تناقض بین قانون و عمل:

• بازداشت فعالان صنفی و محدودیت در اتحادیه‌های مستقل مغایر با اصل آزادی تشکل‌یابی (ماده ۲۶) است.

• بازداشت شرکت‌کنندگان در تجمعات صنفی با اصل آزادی تجمع و راهپیمایی (ماده ۲۷) در تضاد است.

• مشکلات مزمن دستمزد، بیمه و امنیت شغلی معلمان با تکلیف دولت برای تضمین آموزش و حمایت از معلمان (اصل ۳۰) ناسازگار است.

۴. پیامدها

1. کاهش کیفیت آموزش;

2. نقض تعهدات بین‌المللی ایران (ILO و یونسکو);

3. کاهش اعتماد عمومی به نظام حقوقی و نهادهای آموزشی.

۵. پیشنهادها

1. تضمین قانونی و عملی حق تشکل‌یابی و سازمان‌یابی صنفی معلمان;

2. پایان بازداشت و پیگرد فعالان صنفی به دلیل اعتراضات مسالمت‌آمیز;

3. بهبود شرایط اقتصادی و امنیت شغلی معلمان;

4. ایجاد میزهای گفتگوی رسمی میان دولت و نمایندگان معلمان;

5. پذیرش و اجرای توصیه‌نامه‌های بین‌المللی ILO و یونسکو برای ارتقای استانداردهای آموزشی.

نتیجه‌گیری

روز جهانی معلمان یادآور اهمیت نقش معلم و معیارهای بین‌المللی برای حمایت از حقوق حرفه‌ای آنان است. در ایران، بازداشت‌ها، محدودیت در اتحادیه‌های مستقل و مشکلات اقتصادی معلمان نشان می‌دهد که وضعیت واقعی با قانون اساسی و استانداردهای بین‌المللی در تضاد است. اصلاح قوانین، بهبود شرایط شغلی و تضمین حقوق صنفی معلمان مسیر اصلی ارتقای کیفیت آموزش و کاهش این تناقض است.

منابع کلیدی

• یونسکو — اطلاعات مربوط به روز جهانی معلمان و توصیه‌نامه‌های ILO/UNESCO.
• Human Rights Watch — گزارش بازداشت و فشار بر معلمان در ایران.
• متن قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران — مواد ۲۶، ۲۷ و ۳۰.
• گزارش‌ها و تحلیل‌های نهادهای کارگری و حقوقی در ایران درباره آزادی تشکل‌یابی و حقوق معلمان

ا