کنوانسیون علیه شکنجه (UNCAT) — معرفی و نکات کلیدی
کنوانسیون علیه شکنجه و سایر رفتارها یا مجازاتهای بیرحمانه، غیرانسانی یا تحقیرآمیز (United Nations Convention against Torture — UNCAT) در ۱۰ دسامبر ۱۹۸۴ توسط مجمع عمومی سازمان ملل تصویب و در ۲۶ ژوئن ۱۹۸۷ لازمالاجرا شد. این پیمان یکی از پایههای حقوق بینالملل بشر در موضوع منع شکنجه است و آثاری حقوقی و نظارتی مهم برای دولتها ایجاد میکند.
تعریف و الزامات اساسی
- تعریف شکنجه (ماده ۱): شکنجه معمولاً عملی است که توسط مقام رسمی یا به تحریک/رضایت او انجام شود، با انگیزهای مانند کسب اقرار، تنبیه، مجازات، اخذ اطلاعات یا تبعیض، و موجب رنج یا آسیب شدید جسمی یا روانی گردد.
- تعهدات دولتها: دولتهای طرف کنوانسیون موظفاند شکنجه را جرمانگاری کنند، از وقوع آن جلوگیری کنند، تحقیقات مؤثر و مستقل انجام دهند، مرتکبان را مجازات کنند و به قربانیان دسترسی به جبران، درمان و بازتوانی فراهم آورند. همچنین ممنوعیت استثناپذیری (non-derogability) شکنجه در هیچ شرایطی (از جمله وضعیت جنگ یا اضطراری) پذیرفته شده است.
- اصل عدم بازگشت (عدم اخراج یا مستردسازی - ماده 3): دولتها نباید فردی را به کشوری بازگردانند که احتمال میرود در آن شکنجه شود.
سازوکار نظارت: کمیته علیه شکنجه و پروتکل اختیاری
کنوانسیون سازوکاری نظارتی را پیشبینی کرده است: کمیته بینالمللی علیه شکنجه (Committee against Torture — CAT) که اجرای تعهدات طرفها را بررسی و توصیه صادر میکند و میتواند رسیدگی به شکایات فردی و تحقیق را تحت شرایطی انجام دهد. علاوه بر این، پروتکل اختیاری کنوانسیون (OPCAT, 2002) یک مکانیسم بازرسی پیشگیرانه (بازدیدهای منظم از اماکن بازداشت) ایجاد میکند که اثری پیشگیرانه در کاهش شکنجه دارد.
وضعیت بینالمللی — تا چه اندازه جهان به UNCAT پیوسته است؟
اکثر کشورهای جهان طرف کنوانسیون هستند: تا کنون بیش از ۱۷۰ دولت، کنوانسیون را پذیرفتهاند و UNCAT به یک استاندارد بینالمللی مهم تبدیل شده است. همچنین گروهی از کشورها OPCAT را پذیرفتهاند تا بازرسیهای پیشگیرانه را ممکن سازند.
وضعیت ایران نسبت به کنوانسیون و پروتکلها
- بر اساس اطلاعات نهادهای حقوقی و پایگاههای مرجع، جمهوری اسلامی ایران کنوانسیون علیه شکنجه را امضاء یا تصویب (ratify) نکرده است؛ ایران در دورههای مختلف مورد توصیه اکثریت دولتها و سازمانهای بینالمللی قرار گرفته تا به کنوانسیون بپیوندد یا به آن ملحق شود، اما تا تاریخ گزارشها (و پیگیریهای بینالمللی اخیر) به این پیمان ملحق نشده است. مستندات UPR و نهادهای حقوق بشری نیز بر ضرورت الحاق ایران به این کنوانسیون تأکید کردهاند.
توجه: در اسناد رسمی سازمانهای بینالمللی اشاره شده که مقامات ایران در برخی گزارشها «در حال بررسی» یا «در نظر گرفتن» پیوستن به این کنوانسیون بودهاند، اما تا کنون پذیرش رسمی و سپردن سند الحاق به دبیرکل سازمان ملل ثبت نشده است.
واقعیّتهای میدانی در ایران (گزیده شواهد و گزارشها)
طی سالهای اخیر چندین گزارش معتبر بینالمللی نقض گسترده ممنوعیت شکنجه و رفتارهای بیرحمانه را در ایران مستند کردهاند:
- سازمانهای حقوق بشری گزارش دادهاند که در واکنش به اعتراضات گسترده (از جمله اعتراضات پس از مرگ مهسا امینی در سپتامبر ۲۰۲۲) موارد گستردهای از بازداشتهای خودسرانه، شکنجه جسمی و جنسی، و استفاده از اعترافات بهدستآمده تحت شکنجه در محاکم مشاهده شده است.
- گزارشها و آمارهای بینالمللی حاکی از افزایش قابلتوجه اعدامها در سالهای اخیر هستند؛ سازمان ملل و نهادهای خبری بینالمللی گزارش کردهاند که ایران در سالهای ۲۰۲3–۲۰۲4 شمار زیادی اعدام انجام داده که در مواردی متضمن استفاده از اعترافات بهدستآمده تحت شکنجه یا در جریان محاکمات ناعادلانه بوده است. این وضعیت نگرانیهای عمیق بینالمللی را برانگیخته است.
پیامدهای عدم پیوستن ایران به کنوانسیون
- فقدان مکانیزمهای بینالمللی تعهدآور: عدم عضویت به معنای نبود تعهدات رسمی تحت UNCAT و پذیرش نظارت مرتب CAT در حوزههایی است که کنوانسیون پیشبینی میکند. (هرچند نهادهای بینالمللی میتوانند از راههای دیگر، گزارشگیری و فشار دیپلماتیک داشته باشند.)
- پیام سیاسی و حقوقی: پذیرش کنوانسیون میتواند ایران را به مجموعهای از تعهدات شفاف برای جلوگیری از شکنجه و ایجاد سازوکارهای ملی پاسخگو ملزم کند؛ امتناع از پیوستن یا تداوم وضعیتی که گزارشها حکایت میکنند، موجب افزایش فشار سازمانهای حقوق بشری و برخی دولتها میشود.
راهکارها و توصیهها (برای دولت، جامعه مدنی، و مخاطبان وبلاگ)
- برای دولت ایران: الحاق رسمی به کنوانسیون علیه شکنجه و پروتکل اختیاری آن، تصویب قوانین داخلی که شکنجه را جرمانگاری کنند، تضمین تحقیقات مستقل درباره اتهامات شکنجه، حفاظت از شکایتکنندگان و شاهدان، و دسترسی قربانیان به جبران و خدمات درمانی.
- برای جامعه مدنی و فعالان حقوق بشر: مستندسازی دقیق موارد نقض، حمایت حقوقی و روانی از قربانیان، تلاش برای افزایش آگاهی عمومی، و استفاده از گزارشدهی به نهادهای بینالمللی و رسانهها برای ایجاد فشار و شفافیت.
- برای خوانندگان وبلاگ: آشنایی با حقوق پایهای (ممنوعیت شکنجه، حق دادرسی عادلانه، منع بازگشت به مکانهای خطر) و حمایت از سازمانهای مستقل که به کمک قربانیان میپردازند.
نتیجهگیری کوتاه
کنوانسیون ۱۹۸۴ علیه شکنجه یک چارچوب بینالمللی قدرتمند است که دولتها را برای جلوگیری از شکنجه، تحقیق و مجازات مرتکبان و حمایت از قربانیان ملزم میکند. در حالی که بیشتر کشورهای جهان به این سند پیوستهاند، ایران تاکنون بهطور رسمی کنوانسیون را نپذیرفته و گزارشهای معتبر بینالمللی از وجود موارد جدی شکنجه، سوءرفتار در بازداشتگاهها و افزایش اعدامها خبر میدهند — موضوعی که ضرورت الحاق به کنوانسیون، تقویت سازوکارهای ملی پیشگیری و دسترسی قربانیان به عدالت را بیش از پیش روشن میسازد.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر
توجه:فقط اعضای این وبلاگ میتوانند نظر خود را ارسال کنند.