اعلامیۀ جهانی حقوق بشر (مصوب ۱۰ دسامبر ۱۹۴۸ مجمع عمومی سازمان ملل متحد) چند ماده دارد که بهطور مستقیم یا غیرمستقیم به حقوق کار، کارگران و بازنشستگی اشاره میکند. در ادامه خلاصه و ترجمه بخشهای مربوط آورده شده است:
🧾
مواد مربوط به حقوق کار و بازنشستگی در اعلامیۀ جهانی حقوق بشر
ماده ۲۳ – حق کار و شرایط عادلانه
- هر کس حق دارد کار کند، آزادانه شغل خود را انتخاب نماید، شرایط عادلانه و رضایتبخش برای کار داشته باشد و در برابر بیکاری حمایت شود.
- همه افراد، بدون هیچ تبعیضی، حق دارند برای کار مساوی، مزد مساوی دریافت کنند.
- هر کس که کار میکند، حق دارد مزد عادلانه و رضایتبخشی دریافت کند که زندگی شایستهای برای خود و خانوادهاش تأمین نماید و در صورت لزوم، با دیگر وسایل حمایت اجتماعی تکمیل شود.
- هر کس حق دارد برای حفظ منافع خود، اتحادیههای کارگری تشکیل دهد یا به آنها بپیوندد.
ماده ۲۴ – حق استراحت و تفریح
هر کس حق استراحت، اوقات فراغت، محدودیت معقول در ساعات کار، و مرخصیهای دورهای با پرداخت حقوق دارد.
ماده ۲۵ – حق برخورداری از استاندارد مناسب زندگی
- هر کس حق دارد از سطح زندگی کافی برای سلامتی و رفاه خود و خانوادهاش برخوردار باشد، از جمله خوراک، پوشاک، مسکن، مراقبتهای پزشکی و خدمات اجتماعی لازم؛ همچنین حق دارد در مواقع بیکاری، بیماری، نقص عضو، بیوگی، پیری یا دیگر موارد از دست دادن وسایل معیشت (خارج از ارادۀ او) از حمایت و تأمین اجتماعی برخوردار شود.
- مادران و کودکان حق دارند از مراقبت و کمک ویژه برخوردار شوند.
💬
توضیح کلی
بر اساس این مواد:
- کار باید حق باشد، نه اجبار یا بهرهکشی.
- کارگر باید از دستمزد عادلانه، امنیت شغلی، و حمایت اجتماعی (مانند بیمه و بازنشستگی) بهرهمند شود.
- در دوران پیری یا ازکارافتادگی، دولت موظف است شرایطی فراهم کند تا کرامت انسانی فرد حفظ شود (از طریق حقوق بازنشستگی یا بیمه اجتماعی)
قوانین ایران نیز حقوق کارگران و مسائل مرتبط با کار و بازنشستگی به طور مشخص و شفاف بیان شده است. مهمترین منابع قانونی عبارتاند از: قانون کار جمهوری اسلامی ایران و قانون تأمین اجتماعی. در ادامه به صورت دستهبندی شده توضیح میدهم:
1️⃣
حق کار
- قانون اساسی ایران، اصل 28:
«اشتغال و کار برای همه باید فراهم شود و کارگران باید از حقوق متناسب با کار خود برخوردار باشند.» - قانون کار (مصوب 1369 و اصلاحات بعدی):
- کارگران حق دارند با توافق طرفین و رعایت مقررات کار مشغول به کار شوند.
- منع تبعیض و تضمین مزد عادلانه برای کار برابر.
2️⃣
مزد و شرایط کار
- قانون کار، ماده 41:
مزد باید بر اساس حداقل معاش مورد نیاز یک خانوار تعیین شود. - ماده 43 و 44 قانون کار:
ساعات کار، مرخصی، استراحت و تعطیلات رسمی مشخص شدهاند. - حق داشتن محیط کار ایمن و بهداشتی نیز جزو الزامات کارفرماست.
3️⃣
حق تشکیل انجمنها و اتحادیههای کارگری
- قانون کار، ماده 131:
کارگران میتوانند اتحادیهها و تشکلهای صنفی خود را برای دفاع از حقوق خود تشکیل دهند.
4️⃣
بازنشستگی و تأمین اجتماعی
- قانون تأمین اجتماعی (مصوب 1354 با اصلاحات متعدد):
- همه کارگران شاغل در کارگاهها و صنایع مشمول بیمه تأمین اجتماعی هستند.
- بازنشستگی معمولاً پس از ۲۰ تا ۳۰ سال خدمت یا رسیدن به سن 60 سال با داشتن حداقل سابقه بیمه امکانپذیر است.
- مزایای بیمه شامل: مستمری بازنشستگی، ازکارافتادگی، فوت، درمان، و حمایت خانواده میشود.
5️⃣
حقوق مادران و کودکان کارگر
- مرخصی زایمان و حمایتهای ویژه مادران شاغل در قانون کار و قانون تأمین اجتماعی پیشبینی شده است.
💡 جمعبندی:
در ایران، حقوق کارگران شامل حق کار، مزد عادلانه، ساعات کار معقول، استراحت، تشکیل اتحادیهها، حمایت اجتماعی و بازنشستگی است. تأمین اجتماعی نقش اصلی در حمایت از دوران بازنشستگی و آسیبهای شغلی دارد
در ایران موارد متعددی از نقض حقوق کارگران و بازنشستگان گزارش شده است که با اصول مندرج در اعلامیه جهانی حقوق بشر و اسناد بین‑المللی حقوق کار (مثل International Labour Organization – ILO) در تضاد هستند. در ادامه، به مهمترین نمونهها همراه با استنادها میپردازم:
✅ برخی از حقوق نقضشده
- حق تشکیل اتحادیه و آزادی تشکل
- گزارشها نشان میدهند کارگران و رهبران کارگری در ایران برای تشکیل یا پیوستن به اتحادیههای مستقل با موانع و سرکوب مواجهاند.
- برای مثال، در خرداد ۱۴۰۴ گزارش شده است که دستکم از ۱۶ تا ۲۴ نفر از فعالان کارگری بازداشت شدهاند.
- این نقض میکند ماده ۲۳ (بند ۴) اعلامیه که میگوید: «هر کس حق دارد برای حفظ منافع خود، اتحادیههای کارگری تشکیل دهد یا به آنها بپیوندد».
- شرایط ایمن و بهداشتی کار، و امنیت شغلی
- گزارشهای معتبر از ایران چنین حکایت دارند: «بیش از ۲۰۸۱ کارگر فقط در فاصله مه ۱۴۰۳ تا اردیبهشت ۱۴۰۴ به دلیل شرایط بسیار ناایمن محل کار جان باختهاند».
- همچنین، بسیاری از کارگران تحت قراردادهای موقت، فاقد بیمه یا با بیمه ناقص هستند که امنیت شغلی آنها را کاهش میدهد.
- این وضعیت نقض ماده 23 اعلامیه – «حق دارد … شرایط عادلانه و رضایت بخش برای کار داشته باشد» – و ماده 25 (بند 1) که میگوید: افراد در مواقع از دست دادن وسایل معیشت، از حمایت اجتماعی برخوردار شوند.
- عدم پرداخت بهموقع یا ناکافی مزد، حقوق پایین بازنشستگان
- بازنشستگان در ایران معترضاند که حقوق بازنشستگیشان «کمتر از یکسوم خط فقر» است.
- گزارش «افراد دارای معلولیت» نشان میدهد که حقوق مستمری آنها تا کمتر از 16 دلار آمریکا معادل شده است، در حالی که تورم بسیار بالاست.
- از سوی دیگر، شرکتهایی هستند که سالها حقوق، مزایا یا بازنشستگی کارگران را پرداخت نکردهاند. برای مثال، بیش از ۱٬۳۰۰ بازنشسته یکی از شرکتهای مخابراتی در شیراز ۲۰ سال منتظر مطالبات مزایا هستند.
- این موارد نقض میکند ماده 23 (بند 3) اعلامیه درباره «دستمزد عادلانه… که زندگی شایستهای برای خود و خانواده اش تأمین نماید» و ماده 25 درباره «سطح کافی برای سلامت و رفاه… و حمایت اجتماعی».
- حقوق بازنشستگی و حمایت اجتماعی ناکافی
- افزایش سن بازنشستگی در ایران (مثلاً مردان تا ۶۲ سال) و افزایش سنوات لازم، بدون تناسب با شرایط اقتصادی، برای بسیاری مشکل ایجاد کرده است.
- حمایتهای درمانی یا پوشش بیمه برای بازنشستگان و افراد دارای معلولیت بسیار کم گزارش شده است.
- این با ماده 25 اعلامیه که حمایت اجتماعی را تضمین میکند، ناسازگار است.
- حق اعتراض، تجمع و اعتصاب کارگران
- گزارشها حاکی از آن است که کارگران برای مطالباتی مانند دستمزد، بیمه یا شرایط کار، تجمعاتی برگزار کردهاند اما دستگاههای امنیتی گاه با آنها برخورد کردهاند. مثلاً در شهرستان تکاب، کارگران شهرداری که خواهان مطالبات عقبافتاده بودند، مورد تیراندازی پلیس قرار گرفتند.
- این نقض حق اعتراض مسالمتآمیز و تشکیل تشکلهای کارگری است که در اعلامیه و در کنوانسیونهای ILO به آن تأکید شده است.
⚠️ نکته درباره گستردگی و ریشهها
- بسیاری از این نقضها جنبههای ساختاری دارند: فقدان نظارت مؤثر بر ایمنی کار، قراردادهای موقت فراوان، پوشش بیمه ناقص، تبعیض علیه زنان، کارگران مهاجر، و افراد دارای معلولیت.
- همچنین اقتصادی بودن وضعیت (تورم بالا، کاهش ارزش پول، بحران اشتغال) باعث شده است که حتی وقتی قانون وجود دارد، اجرای آن بسیار مشکل باشد.
- از نظر بینالمللی، این مسائل با وظایف ایران در اسناد حقوق بشر و حقوق کار همخوانی ندارند.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر
توجه:فقط اعضای این وبلاگ میتوانند نظر خود را ارسال کنند.