مقدمه
میراث فرهنگی و تاریخی ایران یکی از غنیترین گنجینههای بشری است؛ از تختجمشید
و چغازنبیل گرفته تا بازار تبریز و خانههای تاریخی یزد، هر کدام گواهی زنده از شکوه تمدنی چند هزار سالهاند. این آثار نهتنها هویت ملی ایرانیان را شکل میدهند، بلکه بخشی از میراث مشترک بشریت محسوب میشوند. بااینحال، طی دهههای اخیر، نابودی تدریجی بسیاری از این بناها ــ بر اثر بیتوجهی، توسعهٔ ناپایدار شهری، یا نبود برنامهریزی اصولی ــ به مسئلهای نگرانکننده تبدیل شده است.چارچوبهای بینالمللی برای حفاظت از میراث فرهنگی
دو سند کلیدی بینالمللی در این زمینه اهمیت ویژهای دارند:
- کنوانسیون میراث جهانی یونسکو (۱۹۷۲)
این کنوانسیون کشورها را متعهد میسازد تا از آثار تاریخی، فرهنگی و طبیعی با «ارزش جهانی برجسته» حفاظت کنند و مانع از تخریب یا تغییر غیرقابلجبران آنها شوند. ایران از امضاکنندگان این کنوانسیون است و تاکنون ۲۷ اثر را در فهرست میراث جهانی ثبت کرده است. - سند ۲۰۳۰ توسعه پایدار سازمان ملل (Agenda 2030)
بندهای ۱۱.۴ و ۴.۷ این سند بر حفاظت از میراث فرهنگی و آموزش احترام به تنوع فرهنگی و تاریخی تأکید دارند. در واقع، حفظ بناهای تاریخی بخشی از «حق بر فرهنگ» و یکی از شاخصهای تحقق توسعهٔ انسانی پایدار است.
وضعیت فعلی میراث تاریخی در ایران
در دهههای اخیر، با وجود تلاشهای ارزشمند برخی نهادها و پژوهشگران، روند تخریب یا فرسایش بناهای تاریخی در ایران سرعت گرفته است. برخی عوامل اصلی عبارتاند از:
- گسترش بیرویهٔ ساختوساز شهری در مجاورت آثار تاریخی (بهویژه در شهرهایی مانند شیراز، اصفهان و یزد).
- فرسایش طبیعی ناشی از تغییرات اقلیمی، زلزلهها و کمبود رسیدگی حفاظتی.
- کمبود بودجه و نیروی متخصص در مرمت و نگهداری آثار.
- تبدیل کاربری غیرکارشناسی یا واگذاری بناهای تاریخی به بخش خصوصی بدون نظارت کافی.
- عدم آموزش عمومی و آگاهیرسانی فرهنگی دربارهٔ ارزش میراث تاریخی در نظام آموزشی و رسانهها.
نگاه اسناد بینالمللی به مسئولیت دولتها
بر اساس کنوانسیون یونسکو، دولتها موظفاند:
- از تخریب آثار تاریخی در قلمرو خود جلوگیری کنند.
- گزارشهای منظم از وضعیت نگهداری آثار به یونسکو ارائه دهند.
- از مشارکت جامعهٔ محلی و نهادهای مدنی در حفاظت از میراث فرهنگی حمایت کنند.
همچنین، هدف ۱۱.۴ سند ۲۰۳۰ تصریح میکند که توسعهٔ شهری پایدار تنها زمانی ممکن است که «میراث فرهنگی و طبیعی حفظ شود». بنابراین، نابودی یا بیتوجهی به آثار تاریخی، نقض غیرمستقیم تعهدات بینالمللی کشورها در حوزهٔ حقوق بشر فرهنگی محسوب میشود.
چالشهای مدیریتی و اجرایی
حفاظت از بناهای تاریخی در ایران، بیش از آنکه به کمبود منابع مالی محدود شود، با چالشهای مدیریتی و سیاستگذاری روبهروست. تغییر مکرر اولویتها، نبود هماهنگی میان سازمانهای دولتی و شهرداریها، و گاه فقدان رویکرد مبتنی بر علم و مستندسازی، باعث شده بسیاری از بناهای تاریخی بهجای مرمت اصولی، بازسازی نادرست یا رها شوند.
از سوی دیگر، نبود برنامهٔ جامع برای توسعهٔ گردشگری پایدار نیز باعث شده این آثار بهدرستی در خدمت توسعهٔ فرهنگی و اقتصادی قرار نگیرند. در حالیکه در بسیاری از کشورها، میراث تاریخی منبع اصلی اشتغال، آموزش فرهنگی و توسعهٔ پایدار است.
راهکارهای پیشنهادی
- تقویت آموزش عمومی دربارهٔ ارزش میراث فرهنگی در مدارس و رسانهها.
- شفافیت و نظارت مردمی بر تصمیمات مرتبط با تخریب یا تغییر کاربری آثار تاریخی.
- جذب سرمایهگذاری بینالمللی از طریق یونسکو و نهادهای فرهنگی جهانی.
- تدوین طرح ملی صیانت از میراث فرهنگی با رویکرد توسعهٔ پایدار (در چارچوب سند ۲۰۳۰).
- استفاده از فناوریهای نوین مانند اسکن سهبعدی، هوش مصنوعی و مستندسازی دیجیتال برای حفظ آثار در برابر خطرات طبیعی و انسانی.
نتیجهگیری
میراث تاریخی ایران نه تنها بخشی از هویت ملی، بلکه میراث مشترک همهٔ بشریت است. حفاظت از این گنجینهها، مسئولیتی فراتر از مرزهای جغرافیایی دارد و در چارچوب اسناد بینالمللی همچون کنوانسیون یونسکو و سند ۲۰۳۰، بهعنوان بخشی از حقوق بشر فرهنگی تعریف میشود.
بازنگری در سیاستها، افزایش شفافیت و مشارکت مردمی میتواند راهی باشد برای آنکه میراث ایران، قربانی توسعهٔ ناپایدار نشود و آینده از گذشته بیاموزد
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر
توجه:فقط اعضای این وبلاگ میتوانند نظر خود را ارسال کنند.